گفت و گوی متخصصان حل مسئله: تریز و طراحی

سالیان زیادی نیست که شیوه های نوین حل مسئله مانند طراحی خدمات به فضای کسب و کار ایران معرفی شده اند. پیش از این، برای مدت ها چه در دانشگاه ها و چه در فضای صنعت شیوه های حل مسئله ای به جامعه آکادمیک و حرفه ای معرفی شده بودند که بیشتر مناسب فضای نسبتا پایدار صنایع کلاسیک بودند. این امری غیرمنطقی نبود زیرا قبل از این، پویایی های بازار و تغییرات فناورانه صنایع ایران به شدتی نبود که شرکت ها را وادار سازد فعالانه در جستجوی راه حل های نوآورانه برآیند.

تفکر طراحی و تریز (TRIZ) چه چیزی برای عرضه به هم دارند؟

حتی در کشورهای توسعه یافته که تقریبا با ریتم ثابتی شیوه های حل مسئله جدید برای حل مسائل صنعت و سازمان خلق، آزموده و به کار گرفته می شدند، پس از موج تحول فناورانه و وارد شدن به عصری از اقتصاد که در آن ایجاد تجربه منحصر به فرد مشتری یکی از اساسی ترین رکن های موفقیت سازمان است، میزان اشتیاق به پذیرش و استفاده از راهکارهای نوین حل مسئله افزایش یافته است. امروزه علاوه بر شرکت های تولیدی و خدماتی بزرگ، شرکت های متوسط و کوچک و حتی استارتاپ ها هم آغوش خود را به روی این شیوه های حل مسئله جدید گشوده اند.

اما این اشتیاق به راهکارهای جدیدی مثل طراحی خدمات، به این معنی نیست که تمام شیوه های قبلی منسوخ شده یا کارآیی خود را از دست داده اند، بلکه بالعکس پیوند راهکارهای جدید و قدیم حل مسئله با یکدیگر می تواند منجر به رسیدن به راه حل های قوی تر و جامع تر شود. به عقیده بنیانگذاران لین دیزاین یکی از این پیوندهای ممکن بین دو شیوه حل مسئله، پیوند تفکر طراحی با شیوه نوآوری نظام یافته (TRIZ) است. به همین دلیل، روز سه شنبه 2 بهمن ماه گفتگویی درباره ظرفیت های همکاری متخصصان این دو شیوه حل مسئله در محل موسسه مطالعات نوآوری و فناوری ایران انجام شد.

بهانه انجام این گفت و گو، نشست نوبت دی ماه باشگاه مشاوران حل مسئله موسسه مطالعات نوآوری بود که در آن متخصصان حل مسئله تریز به ارائه پروژه حل مسئله شان برای ایساکو پرداختند. یکی از مخاطبان این نشست، شیوا صالح نیا هم بنیانگذار لین دیزاین بود که چند سال قبل از آشنایی با تفکر طراحی، ابتدا با شیوه حل مسئله تریز آشنا شده و برای چندی از آن استفاده کرده بود. به همین بهانه، در پایان ارائه گفت و گوی مختصری درباره تفاوت نگاه های تفکر طراحی و تریز صورت گرفت و قرار شد که این بحث به طور مفصل‌تر در نشست بعدی ادامه پیدا کند.

نشست ماه بهمن با ارائه بنیانگذاران لین دیزاین درباره فلسفه و روش تفکر طراحی و سپس ارائه مثالی از پیاده سازی تفکر طراحی برای طراحی خدمتی بر بستر بلاکچین ادامه یافت و در انتها حاضران که جمعی از متخصصان طراحی و متخصصان تریز بودند به تبادل نظر درباره تفاوت ها و امکان همکاری این دو رویکرد در حل مسائل سازمان ها پرداختند.

مهم ترین شباهت دو رویکرد تریز و طراحی در طی کردن چرخه حل و تکرار آن تا رسیدن به راه حل مطلوب است. چنانکه طراحی از همدلی و تعریف مسئله آغاز می کند و با ایده پردازی و نمونه سازی ادامه می دهد تا به تست و پیاده سازی برسد، تریز نیز چرخه تعریف مسئله، انتخاب ابزار، تولید راه حل ها و ارزیابی را چندین بار طی می کند تا به راه حل مطلوب دست یابد. اما در این چرخه حل و به ویژه در نحوه تعریف مسئله و ارزیابی راه حل ها تفاوت عمده ای بین این رویکرد وجود دارد. نکته مهم این است که این تفاوت به معنای برتری یکی بر دیگری نیست. شاید همان طور که خانم دکتر سارا سلیمی نمین (عضو هیئت موسس انجمن مطالعات فناوری و نوآوری ایران) اشاره کردند تفاوت این دو شیوه حل مسئله ریشه در نوآوری فناوری- محور تریز که مربوط به عصر شکوفایی صنایع تولیدی است و نوآوری طراحی- محور که معاصر با عصر شکوفایی اقتصاد خدماتی و خلق تجربه است دارد.

مهم ترین شباهت دو رویکرد تریز و طراحی در طی کردن چرخه حل و تکرار آن تا رسیدن به راه حل مطلوب است. چنانکه طراحی از همدلی و تعریف مسئله آغاز می کند و با ایده پردازی و نمونه سازی ادامه می دهد تا به تست و پیاده سازی برسد، تریز نیز چرخه تعریف مسئله، انتخاب ابزار، تولید راه حل ها و ارزیابی را چندین بار طی می کند تا به راه حل مطلوب دست یابد.

اما به گفته شیوا صالح نیا، درست همین تفاوت است که باعث می شود تلفیق این دو رویکرد به ویژه در مواردی مانند توسعه استارتاپ های سخت افزاری بتوانند به کمک هم آیند و امر توسعه استارتاپ را تسهیل کنند و به گفته سارا سلیمی منجر شود که تیم توسعه فناوری بتواند با دید روشن تری از وضعیت بازار و نگرش مخاطب محصولات و خدمات سازمان های بزرگ، کار تعریف مسئله را از نقطه مناسبتری شروع کند و سپس به حل مسئله تریزی بپردازد.

دیگر بخش ارزشمند این نشست، تبادل تجربه کسانی بود که آشنایی یا تجربه حل مسئله به هر دو شیوه را داشتند. از جمله این افراد مسعود نظری منش، مدیرعامل شرکت همراهان آتیه پاسارگاد (توسعه دهنده راهکارهای مبتنی بر تلفن همراه) و از همراهان قدیمی باشگاه مشاوران حل مسئله، بود که معتقد است ترفندها و راهکارهای تریز اقدامات درست فنی را مشخص می کند ولی تفکر طراحی است که مشخص می سازد این اقدام درست فنی در قالب چه راهکاری و به چه شکلی باید به کاربر تحویل داده شود. گاهی درست ترین کاری که با رویکرد تریز به آن می رسید برای کاربر نامفهوم یا غیرقابل استفاده است. بنابراین در مرحله تعریف مسئله نیز، علاوه بر راهکارهای تریز باید از رویکرد تفکر طراحی برای شناخت کاربر و نیازهایش استفاده کرد.

حسین سپهری، طراح که هم اکنون با گروه طراحی سپیدار همکاری می کند و او هم ا ز اعضای باسابقه باشگاه مشاوران حل مسئله است، چکیده و عصاره طراحی را همانا «همدلی با ذینفعان و کاربر» می داند و معتقد است تریز با اینکه شیوه ای قوی برای حل مسئله است اما از این عنصر بی بهره است چون همدلی با کاربر دغدغه تریز نیست. سپهری می گوید که: «خون رگ دیزاینر معناگرایی است در حالی که خون رگ تریز ایده آل گرایی است» و همین تفاوت هایی اصلی را در رویکرد حل مسئله تریز و طراحی ایجاد می کند.

خون رگ دیزاینر معناگرایی است در حالی که خون رگ تریز ایده آل گرایی است

در انتهای بحث و تبادل نظر، حاضران بر امکان همکاری این دو شیوه حل مسئله توافق داشتند. آژانس طراحی لین دیزاین و موسسه مطالعات نوآوری و فناوری ایران این گفت و گو و تعامل تریز و طراحی در حل مسئله را ادامه خواهند داد.

در مطالب بعدی وبلاگ لین دیزاین بیشتر به این فرصت های همکاری خواهیم پرداخت و امیدواریم که در آینده نزدیک در نشستی میزبان همراهان آژانس لین دیزاین باشیم تا با شما از تجربه پروژه های مشترک انجام شده سخن بگوییم.